Endometrioza jest choroba znaną od dawna do lat 20 poprzedniego wieku była uważana za niezłośliwą chorobę rozrostową występującą pod różnymi nazwami: cystadenoma, cystic fibrosis, adenomyoma.
W 1927 roku Sampson wprowadził nazwę „endometrioza” i zaproponował jej nazwę jako „wsteczną menstruację”. Wynikała ona jak sądził z mechanizmu powstania ektopowej implantacji żywych fragmentów endometrium poza macicą. Bowiem istotą tej choroby jest obecność błony śluzowej czyli endometrium (z jęz. łac.) poza macicą i jej reakcja na działanie hormonów. Miejscem gdzie są najczęściej obecne te ogniska to narządy jamy brzusznej – jelita, otrzewna, pęcherz moczowy, tarcza szyjki macicy lub jajniki.
Dlaczego śluzówka macicy znajduje się poza swym fizjologicznym miejscem czyli wnętrzem macicy nie wiadomo. Kiedyś łączono tę chorobę z przebytym cięciem cesarskim jako jego powikłanie. Ale choruje wiele kobiet które nie były w ciąży a nawet można powiedzieć że jest to jeden z najczęstszych powodów niepłodności. Endometrioza jest chorobą z powodu której dokonuje się 5/1000 hospitalizacji. Rozpoznawana jest u 6% kobiet, które przeszły zabiegi chirurgiczne. Chorują na nią kobiety młode, w wieku rozrodczym.
Przyczyny zachorowania są nieznane. Zaś do czynników predysponujących należą:
– podwyższony poziom hormonów estrogenów, mięśniaki macicy, obfite miesiączki, cykle miesiączkowe poniżej 27 dni i miesiączki trwające powyżej 7 dni, bezdzietność, guzy jajników produkujące estrogeny np. Ziarniszczak (łac. folliculoma).
Lokalizacja ognisk endometriozy
W ocenie lekarskie ogniska tej choroby mogą być zlokalizowane absolutnie w całym ciele, czyli wszędzie tam gdzie dopływa krew. Jednak są lokalizacje uznawane za częstsze i silniej powiązane z bólami, należą do nich:
- Więzadła krzyżowo – maciczne u 62,9 % chorych
- Jajniki u 56,1 % chorych
- Zatoka Douglasa u 24 % chorych
- Załamek pęcherzowo – maciczny u 20,3 % chorych
- Torbiele czekoladowe u 19,8 % chorych
- Więzadła obłe u 11,0 % chorych
- Więzadło /krezka jajowodu u 8,0 % chorych
- Jelita u 6,9 % chorych
Tak różna lokalizacja jest powodem różnorakich objawów odczuwanych przez kobiety, najczęstszym jest ból jako :
- Bolesne miesiączkowanie u 60-80% chorych
- Bolesne współżycie płciowe u 25-50% chorych
- Bóle podbrzusza u 30-50 % chorych
oraz
- Niepłodność u 30-50% chorych
- Nieregularne miesiączki u 11-20% chorych.
- Krwawienia jako obfite miesiączki lub cykliczny krwinkomocz podczas miesiączki lub krew w kale podczas miesiączki.
Podczas badania ginekologicznego stwierdzany jest ból przy dotyku i poruszaniu macicą z powodu pogrubiałych więzadeł krzyżowo-macicznych, ból przypominający stan zapalny „korzonków” któremu często towarzyszy tyłozgięcie macicy i powiększone przydatki.
Jak rozpoznać endometriozę ?
Charakterystycznym objawem są bóle związane z cyklem miesiączkowym. Najsilniejszy ból tuż przed miesiączką i w jej trakcie. Ale też rozpoznać można ogniska, skupiska rozrośniętej tkanki czyli endometriozy w ciele pacjentki. Metody diagnostyczne stosowane do zobrazowania ognisk endometriozy to metoda operacyjna: laparoskopia, polega na oglądaniu wnętrza jamy brzusznej w trakcie uśpienia na sali operacyjnej. Podczas tego zabiegu można usuwać rozproszone ogniska lub tzw. torbiele czekoladowe jajników. Nazwa pochodzi od wyglądu torbieli bo jej zawartość przypomina płynną czekoladę, którą jest nagromadzona krew. Także w toku badania cystoskopii lub rektoskopii, można oglądać wnętrza pęcherza moczowego i odbytnicy aby stwierdzić tam obecne ogniska choroby. Cały obszar jamy brzusznej można zdiagnozować wykonując badanie obrazowe MRI – rezonans magnetyczny.
Także pomocnym jest ocena markera nowotworowego CA-125, który jest podwyższony ponad 35U/ml ale górne wartości sięgają ok 150-200jednostek (U/ml) wyższe wartości mogą świadczyć o chorobie nowotworowej.
Dlaczego endometrioza powoduje niepłodność?
Powodem niepłodności jest kilka zjawisk. Pierwszym jest brak owulacji i nieprawidłowe dojrzewanie pęcherzyków, gorsza jakość oocytów i zarodków, niewydolność ciałka żółtego.
Także tzw. zespół LUF, czyli zespół luteinizacji lub niepękniętego pęcherzyka jajnikowego, dzieje się tak, gdy w czasie cyklu nie dochodzi do uwolnienia dojrzałej komórki jajowej zdolnej do zapłodnienia.
Innym powodem jest zwiększona synteza prostaglandyn, zaburzenia w układzie immunologicznym, zaburzenia funkcji jajowodów.
U kobiet długo chorujących, gdy choroba jest zaawansowana, gdy powstało wiele ognisk przez długi czas może dochodzić do powstawania zrostów okołojajowodowych, które zamykają światło jajowodu powodując jego niedrożność mechaniczną, także powodującą trudności w zajściu w ciążę, niepłodność.
Leczenie endometriozy
Leczenie endometriozy ma na celu likwidację ognisk endometriozy co zmniejsza lub powoduje ustąpienie zespołu bólowego i przywraca płodności. Aby te efekty uzyskać w leczeniu należ łączyć zabieg operacyjny usuwania ognisk endometriozy z leczeniem farmakologicznym – hormonalnym. Działania te spowodują obumieranie ognisk endometriozy jeśli leczenie będzie prowadzone długi okres czasu przez 6 miesięcy lub dłużej. Zajście w ciążę może okres stosowania leków skrócić, gdyż łożysko produkuje leczące endometriozę hormony.