Wśród zmian widocznych „gołym okiem”, we wzierniku tzn. bez żadnego powiększenia i mikroskopu, można zobaczyć zmianę na tarczy części pochwowej, która okrężnie obejmuje ujście kanału szyjki macicy jest żywoczerwona, płaska i wyraźnie odróżnia się od pozostałych bladoróżowych śluzówek pokrywających tarczę części pochwowej. Taki widok często komentowany jest przez oglądającego we wzierniku lekarza lub położną jako: ” och jaka wielka nadżerka”. Ale czy jest to prawda?

Na szyjce macicy wyróżniamy dwa typy zmian, których obraz jest łudząco do siebie podobny są to: nadżerka prawdziwa i ektopia nazywana też „nadżerkę rzekomą”.

Nadżerka prawdziwa

Nadżerka prawdziwa jest to ubytek nabłonka pokrywającego tarczę tworzący owrzodzenie. Występuje bardzo rzadko. Jest stwierdzana zaledwie w 2-10% zmian spośród wszystkich, widocznych we wzierniku, na szyjce macicy. Nie znamy przyczyny jej tworzenia się, ale czynnikami sprzyjającymi w powstawaniu nadżerki są: urazy mechaniczne, chemiczne a przede wszystkim stany zapalne. Długotrwałe stany zapalne często nie leczone są czynnikiem niszczącym nabłonek pokrywający tarczę szyjki macicy. Powstające wówczas mikrozranienia są idealną bramą wtargnięcia różnych drobnoustrojów i rozwoju infekcji bakteryjnej, grzybiczej ale przede wszystkim, obecnie tak powszechnej, infekcji wirusem HPV tj. wirusem brodawczaka ludzkiego. Spośród wielu typów tego wirusa typy onkogenne wraz z substancjami zawartymi w dymie tytoniowym są obecnie uznane za najczęstszy bo w 95% powód zachorowania na raka szyjki macicy.

Wirusy HPV

Spośród 100 genotypów wirusa HPV około 40 z nich wykazuje powinowactwo do nabłonka żeńskich narządów płciowych. W zależności od prawdopodobieństwa inicjacji choroby nowotworowej podzielone zostały na typy o niskim i wysokim potencjale onkogennym. Wirusy wysokiego ryzyka (potencjale) to przede wszystkim typy HPV 16 i HPV 18, odpowiedzialne za ok. 90% raków szyjki macicy. Pozostałe typy wysokoonkogenne to HPV 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68, 70, 73, 82.

Zakażenie HPV dużego ryzyka odpowiada za rozwój ok. 90% raka szyjki macicy ale tez 90% raków odbytu, 50% raków sromu, pochwy i prącia a także ok.12% raków jamy ustnej i przełyku.

Ektopia czyli „nadżerka rzekoma”

Ektopia łudząco we wzierniku przypomina nadżerkę i nie posługując się aparatem tzw kolposkopem trudno jest odróżnić ją od nadżerki. Ektopia nie jest stanem chorobowym i w zdecydowanej większości przypadków nie wymaga leczenia. Kolposkopowe rozpoznanie ektopii jest pewne i nie wymaga potwierdzenia badaniem mikroskopowym, histopatologicznym wycinka .pobranego ze zmiany.

Zdarza się bowiem, iż fizjologiczny proces metaplazji pośredniej, czyli zastępowanie jednego nabłonka przez drugi pod wpływem różnych czynników w tym infekcji, przebiega nieprawidłowo i pojawiają się dysplastyczne formy nabłonkowe. Dlatego w każdym przypadku rozpoznania w trakcie badania ginekologicznego „nadżerki” powinno być wykonane badanie kolposkopowe.

Obecność nabłonka gruczołowego czyli ektopii na szyjce macicy zwykle nie powoduje żadnych dolegliwości, niekiedy obserwuje się tylko zwiększone wydzielanie śluzu.

Jak powstaje ektopia?

Ektopia zwana także „nadżerką rzekomą” która powstaje na tarczy szyjki macicy wskutek zamiany, zastąpienia jednego nabłonka innym nabłonkiem. Jak to możliwe? i kiedy tak się dzieje?

Każda dziewczynka po urodzeniu tarczę szyjki macicy ma pokrytą nabłonkiem gruczołowym takim jaki jest obecny u dorosłej kobiety we wnętrzu kanału szyjki i w jamie macicy. W miarę jak dziewczynka rośnie i dojrzewa ten gruczołowy nabłonek cofa się do kanału szyjki a na tarczę napełza nabłonek płaski. Ten nabłonek to nabłonek pokrywający tarczę szyjki macicy dorosłej kobiety. Kiedy ten proces, zamiany nabłonków się kończy? Otóż w medycynie istnieją normy określające w przybliżeniu przedziały czasowe i tak jest w tym przypadku, sądzimy, że dzieje się tak ok. 19-20roku życia, osiąga dojrzałość a szyjka pokryta jest nabłonkiem płaskim. Oba nabłonki gruczołowy i płaski bardzo się różnią wyglądem, barwą a najistotniejsza jest różnica w odporności na kwasowość pochwy i z tym związane późniejsze problemy. Jeśli dziewczęta rozpoczynają współżycie płciowe przed ukończeniem tego procesu może on ulec spowolnieniu lub wręcz zatrzymuje się. Nabłonek gruczołowy, ten dziecięcy, zatrzymany na tarczy szyjki macicy nie chroni przed infekcją. Poprzez ten nabłonek wnikają bez przeszkód grzyby, bakterie i wirusy. Dlatego młode osoby tak często skarżą się na dolegliwości związane z nawracającymi infekcjami szyjki macicy a najgroźniejsze bo związane z inicjacją nowotworową są infekcje wirusowe.

Czynniki sprzyjające powstawaniu raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy to nie zawsze jest naciek przypominający kalafiorowate, wyniosłe, twarde owrzodzenie. Czasem jest to wyglądająca jak nadżerka zmiana, która nie leczona sytematycznie powiększa się aby uzyskać coraz większe wymiary i objąć swym zasięgiem otaczające tkanki czyli nacieka zdrową tkankę. Dlatego mówimy o ekspansywnym rozwoju lub wzroście raka. W początkowym okresie wzrostu raka kobieta nie jest w stanie podać żadnych objawów, które mogłyby świadczyć o toczącej się chorobie. A dlaczego? Bo tymi objawami są UPŁAWY!!! A wycieki z pochwy czyli upławy u tych chorych występują długo przed przemianą nowotworową i kobiety do tych upławów, wycieku z pochwy przyzwyczajają się. Dopiero bóle okolicy krzyżowej lub lędźwiowej kręgosłupa nie zmniejszające się pod wpływem leków przeciw bólowych lub krwotoki sprawiają, że kobiety zgłaszają się do lekarza ginekologa. Rak szyjki macicy powstając tak długo jak nie zacznie naciekać otaczających tkanek tak długo nie daje charakterystycznych objawów bólu i krwawień.

Obecnie wiemy, że do najczęściej obserwowanych zmian w konsekwencji których powstaje nadżerka a potem rak szyjki macicy ale i prącia u mężczyzn, odbytu, krtani, nosogardła, sromu …i nie tylko są infekcje wirusowe onkogennymi typami wirusa HPV. Sama infekcja wirusowa często jest stanem chorobowym, który zapoczątkowuje dalsze procesy prowadzące do powstania raka. Jednak samodzielna infekcja HPV nie wystarcza aby rozpoczął się proces kancerogenezy czyli powstawania raka. Czynniki które pobudzają wirusa do wnikania do DNA czyli materiału genetycznego komórek szyjki macicy i sprawiają ich przemianę nowotworową są to substancje zawarte w dymie tytoniowym. Dlatego stany przednowotworowe nazywane CIN lub LGSIL tak często obserwuje się u palaczek tytoniu. Obecnie wykryto ok 40 substancji aktywnych kancerogenów w dymie tytoniowym, który jest w równym stopniu szkodliwy dla czynnie palących tytoń jak i biernie go wdychających. Niestety e-papierosy to bardzo niebezpieczny sposób palenia, gdzie palacz wdycha więcej nikotyny i dodatkowe substancje płynne, szkodliwe i to w potrójnym stężeniu w stosunku do papierosów klasycznych.

Profilaktyka raka i zakażeń HPV

Informowanie zwłaszcza młodych ludzi i pozyskiwanie wiedzy przez nich o wpływie negatywnych czynników na ich zdrowie jest najlepszą ich ochrona przed utratą zdrowia i nowotworami. Profilaktyka jest uważana za najskuteczniejszą formą działania, pod względem psychologicznym ale i ekonomicznym. Informowanie młodzieży o konsekwencjach wcześnie rozpoczynanego współżycia płciowego wśród grupy młodych i biologicznie nie dojrzałych dziewcząt do droga do łatwego zainfekowana się wirusem HPV , palenie tytoniu, powstanie nadżerki stopniowo doprowadza do rozwoju raka szyjki macicy u dziewcząt ale też i innych nowotworów także i u chłopców raka prącia. Dlatego młodzi ludzie, którzy rozpoczęli współżycie płciowe powinni bardzo regularnie kontrolować się u lekarz ginekologów i urologów wykonywać rozmazy cytologiczne, badania w kierunku infekcji wirusem HPV a także unikać palenia tytoniu, cichego sprawcy także wielu chorób.

Aktywną formą profilaktyki są szczepienia przeciwko wirusowi HPV bardzo dziś rozpowszechnione o poznanej już skuteczności w leczeniu zmian o typie brodawek, kłykcin. Zalecane w zapobieganiu rozwojowi nowotworów złośliwych. Dopuszczone przez Ministerstwo Zdrowia RP lecz nie refundowane.

(BK)