Infekcje HPV odkąd o nich wiemy?

Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papillomavirus – HPV) został odkryty w latach 80-tych XX w. przez Prof. Haralda zur Hausena, niemieckiego lekarza, który potwierdził powinowactwo infekcji HPV z zachorowaniami na raka szyjki macicy. Za to odkrycie w 2008r. prof. Hausen otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny

Drogi szerzenia się wirusa

Infekcje wywołane wirusem brodawczaka ludzkiego HPV są bardzo szeroko rozpowszechnione na całym świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia – WHO – (World Health Organization) jest to najczęstsze zakażenie przenoszone drogą kontaktów seksualnych. Szacuje się, że ponad 80% osób aktywnych seksualnie w ciągu swojego życia było, jest lub będzie zakażonych wirusem HPV, a u ok. 5-10% nie uda się zwalczyć infekcji, doprowadzając do rozwoju infekcji przetrwałej i raka.

Obecnie stwierdzono występowanie ok. 200 typów wirusów HPV, z czego ok.100 może powodować infekcje u ludzi. Nie udało się do tej pory przenieść zakażenia ludzkim typem na zwierzę, co wskazuje na wysoki stopień specyficzności tego gatunku wirusa

Jak wygląda – budowa wirussa HPV?

HPV to wirus z rodziny Papillomaviridae. Nukleokapsyd wirusa, ma średnicę 55nm, nie posiada osłonki i ma kształt dwudziestościanu o symetrii ikosahedralnej (kubicznej). Wirion tworzą: genom wirusa – kolista cząsteczka dwóch nici DNA składająca się z 8000 par zasad i kapsyd – proteinowa otoczka – złożony z 72 kapsomerów. W genomie wirusa wyróżniamy 3 regiony: wczesny (E) – kodujący białka regulatorowe odpowiedzialne za utrzymanie wirusa w organizmie gospodarza, biorące udział w jego replikacji oraz aktywujące cykl lityczny, późny (L) – kodujący białka strukturalne kapsydu, odpowiadające za wnikanie wirionu do komórki, składanie i uwalnianie wirionów potomnych oraz ich możliwości zakaźne. Region LCR – długi region kontrolny, nazywany również górnym regionem regulatorowym (URR), jest regionem niekodującym, zawierającym sekwencje promotora, enhancera i silencera, kierujące replikacją DNA HPV. Za onkogenność wirusa odpowiedzialne są jego dwa geny – E6 i E7 inaktywujące geny supresorowe gospodarza: białka p53 i pRb (retinoblastoma), oddalając w ten sposób ryzyko utraty gospodarza w wyniku programowej apoptozy i wejście na drogę niekontrolowanego procesu mutagennego, rozpoczynającego proces nowotworzenia

Droga zakażenia i objawy infekcji wirusem HPV

Infekcja brodawczakiem ludzkim objawia się występowaniem brodawek skóry dłoni, stóp, głowy i szyi oraz błon śluzowych jamy ustnej, nosowej, okolic spojówek oraz układu oddechowego i moczowego. W okolicach anogenitalnych, oprócz brodawek płciowych (tzw. kłykcin kończystych), wirus HPV może prowadzić do wystąpienia dysplazji tj. stanów przednowotworowych jak i nowotworów złośliwych.

Do zakażenia dochodzi gdy wirion łączy się z błoną podstawną proliferującego nabłonka płaskiego określonego narządu, a wrotami zakażenia są mikrouszkodzenia warstwy powierzchownej nabłonka.

Infekcja przenosi się na drodze kontaktów bezpośrednich: manualnych, manualno-genitalnych, genitalno-genitalnych, analno-genitalnych, oralno-genitalnych.

Jak również w okresie okołoporodowym do infekcji może dojść w skutek transmisji wertykalnej tzn drogą wewnątrzmaciczną – przez łożysko a także z zakażonej matki na płód podczas porodu.

Czynniki ryzyka zakażeń HPV

Na rozwój zakażenia wirusowego wpływa zjadliwość samego wirusa ale wpływ mają także uwarunkowania genetyczne oraz stan odporności osoby narażonej na infekcje.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zakażenia onkogennym typem wirusem brodawczaka ludzkiego są:

• nikotynizm – obecnie jeden z najistotniejszych czynników wpływających na uaktywnienie się uśpionych wirusów HPV

• wczesna inicjacja seksualna,

• duża ilość partnerów seksualnych, jak również fakt ile partnerek ma/miał ich partner,

• inne współistniejące infekcje i stany zapalne w obrębie narządów płciowych,

• długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej,

• czynniki drażniące, zwiększające proliferację nabłonka,

• stan immunosupresji, np. w zakażeniach HIV, po przeszczepach lub u osób leczonych cytostatykami,

• okres ciąży,

• niski status socjoekonomiczny,

• niedobory witamin A, B12, B6 i kwasu foliowego,

• rodzaje praktyk seksualnych i obrzędowych determinowanych uwarunkowaniami kulturowymi i religijnymi w danym kraju,

• tatuaże,

• alkohol,

Formy kliniczne infekcji HPV

Objawy zakażenia wirusem HPV mogą wystąpić w okresie od ok. 50-150 dni po zetknięciu się organizmu gospodarza z wirusem. Lecz mimo obecności wirusa w ciele gospodarza będzie on nie zawsze możliwy do stwierdzenia ze względu na jego różne sposoby przetrwania. Oceniając objawy kliniczne osoby zakażonej oraz wyniki badań pomocniczych tj.: rozmaz cytologiczny z szyjki macicy , badanie kolposkopowe oraz badania molekularne służące rozpoznaniu wirus, infekcje HPV można podzielić na 3 formy:

• utajoną (latentną), gdy brak jest objawów makroskopowych i mikroskopowych, a obecność wirusa potwierdzają jedynie badania molekularne i wirusologiczne (wirus przez wiele lat może przebywać w warstwie przypodstawnej nabłonka nie dając objawów klinicznych),

• subkliniczną, gdy brak jest objawów makroskopowych, a o infekcji świadczą wyniki badań mikroskopowych (rozmazu cytologicznego szyjki macicy, badania histologicznego, kolposkopowego), bądź molekularnych,

• jawną, gdy gołym okiem możemy dostrzec obraz kliniczny zakażenia HPV].

Każda faza infekcji może ulec progresji, regresji lub przejść w infekcją przetrwałą, gdy zakażenie trwa dłużej niż 24 miesiące

Genotypy wirusa HPV.

Spośród 100 genotypów HPV około 40 z nich wykazuje powinowactwo do nabłonka żeńskich narządów płciowych. Podzielono je w zależności od prawdopodobieństwa zainicjonowania choroby nowotworowej na typy o niskim i wysokim potencjale onkogennym.

Wirusy wysokiego ryzyka to przede wszystkim typy HPV 16 i HPV 18, odpowiedzialne za ok. 70% raków szyjki macicy. Pozostałe typy wysokoonkogenne to HPV 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68, 70, 73, 82.

Zakażenie HPV dużego ryzyka odpowiada za rozwój nowotworów o różnych lokalizacjach:

• prawie100% raków szyjki macicy,

• 90% raków odbytu,

• 50% raków sromu, pochwy i prącia

• 12% raków jamy ustnej i przełyku.

Wirusy niskiego ryzyka to HPV 6, 11, 42, 43, 44. wywołują one kłykciny kończyste, brodawczaki krtani, a u osób z immunosupresją również kłykciny gigantyczne Buschego-Loewensteina

Za występowanie brodawek skórnych i łagodnych kłykcin kończystych ustępujących najczęściej samoistnie w ciągu 24 miesięcy, odpowiedzialne są typy HPV 1, 2, 3, 4, 7, 10.